Tham nhũng hoàng hành

Vấn đề cấp bách nhất đối với vị tân Hoàng đế lúc này là sự khan hiếm các nguồn tài nguyên còn lại trong ngân khố triều đình do Zeno đã vét sạch mang đi hết. Do vậy đã buộc Basiliscus phải gia tăng sưu cao thuế nặng và quay trở về với tệ rao bán chức tước trong triều, hậu quả quả là gây ra sự tham nhũng tràn lan khiến dân chúng vô cùng bất mãn. Ông còn nhiều lần sách nhiễu Giáo hội với sự giúp đỡ của Thái thú Epinicus, sủng thần lâu năm của Thái hậu Verina.[11]

Hỏa hoạn kinh thành

Vào đầu thời kỳ trị vì của ông, kinh thành Constantinopolis bất chợt bị một đám cháy lớn bùng lên dữ dội đã mau chóng phá hủy toàn bộ nhà cửa, giá đường, đền đài, lăng tẩm và thiêu rụi hoàn toàn các thư viện khổng lồ được xây dựng dưới thời Hoàng đế Julianus.[17] Vụ hỏa hoạn được xem là một điềm xấu cho triều đại Basiliscus.[12]

Mâu thuẫn nội bộ

Basiliscus đã dựa vào sự hỗ trợ của một số nhân vật tai to mặt lớn trong triều nhằm giành quyền lực. Tuy nhiên, ông nhanh chóng mất đi sự ủng hộ từ bọn họ. Đầu tiên là bị chính người chị Verina xa lánh nhằm đem chức magister officiorum trao cho người tình Patricius. Patricius nhờ cậy uy quyền của Verina mà dự tính mưu đồ tranh quyền đoạt vị rồi cưới Hoàng hậu để làm chỗ dựa; vì mê mệt tình nhân mà Verina câu kết với một số thị vệ trong cung làm nội ứng nhằm chuẩn bị binh biến đưa Patricius lên ngôi Hoàng đế. Tuy nhiên, Basiliscus đã sớm phát giác âm mưu soán ngôi của người chị hiểm độc với lại sau khi cử binh truy bắt Zeno, một số triều thần và Viện nguyên lão vẫn tỏ lòng trung thành với ông mà không ủng hộ Patricius làm Hoàng đế. Basiliscus ngay lập tức ban lệnh xử tử Patricius, là viên chức tỏ ra là một ứng cử viên tự nhiên cho việc đoạt ngôi vị tân Hoàng đế; cũng vì vậy mà Verina ôm mối hận trong lòng rồi sau này tích cực mưu đồ chống lại Basiliscus cũng do ông đã xử tử người tình của bà.[18]

Ngoài ra, Theodoric Strabo, vốn đem lòng căm ghét kẻ mọi rợ Isauria Zeno đã buộc hắn phải ủng hộ vụ binh biến của Basiliscus rồi chuyển sang phe cánh của tân Hoàng đế. Basiliscus chỉ chú trọng vào việc đề bạt, cất nhắt người cháu Armatus, lúc ấy đang được mọi người đồn đại là người tình của vợ Basiliscus, giữ chức Đại tướng quân (magister militum) cùng chức vụ mà Strabo nắm giữ. Cuối cùng, Basiliscus đã khiến sự ủng hộ của Illus gần như dao động do vụ thảm sát người Isauria mà ông gây nên.[4][11]

Bất đồng tôn giáo

Vào lúc này, đức tin Kitô giáo đã bị lay chuyển bởi sự tương phản giữa hai phái Miaphysite và Chalcedonian. Cả hai đều là hai giáo thuyết thần học đối lập nhau; Miaphysite tuyên bố Chúa chỉ có duy nhất thiên tính, trong khi Chalcedonian vẫn cứ một mực cho rằng Chúa có cả nhân tính và thiên tính. Công đồng Chalcedon do Hoàng đế Marcianus triệu tập vào năm 451, đã loại bỏ học thuyết của phái Miaphysite với sự ủng hộ của Giáo hoàng ở phía Tây và các Giám mục ở phía Đông. Tuy nhiên, thế lực của phái Miaphysite vẫn còn mạnh: hai viên Thượng phụ Miaphysite là Timothy Aelurus thành Alexandria và Peter the Fuller xứ Antioch đã bị Giáo hội phế truất.[19]

Kể từ khi tức vị, Basiliscus đã công khai ủng hộ học thuyết của phái Miaphysite. Zacharias Scholasticus đã viết rằng cách mà một nhóm tu sĩ Miaphysite người Ai Cập, sau khi nghe tin về cái chết của Hoàng đế Leo, đã vội vàng rời khỏi Alexandria đến Constantinopolis để kiến nghị Zeno trọng dụng Timothy, nhưng khi cả nhóm vừa đặt chân đến kinh đô thì mới biết tin vị tân Hoàng đế Basiliscus vừa mới lên ngôi thay thế Zeno đã bỏ trốn trước đó. Viên magister officiorum Theoctistus nguyên là một thầy thuốc cũ của Basiliscus và là anh của một trong đám tu sĩ, nhờ vậy mà phái đoàn được phép vào triều kiến Basiliscus, cũng nhờ sự ủng hộ của Theoctistus và Hoàng hậu mà họ đã thuyết phục Basiliscus hạ lệnh triệu hồi các viên Thượng phụ Miaphysite bị trục xuất đày viễn xứ.[20]

Basiliscus tức thì cho lập lại Timothy Aelurus và Peter the Fuller vào những vị trí trọng yếu trong Giáo hội vì những quan điểm của họ,[21] và sự thuyết phục từ đám tu sĩ của phái Miaphysite mà Hoàng đế quyết định cho gửi bức thông tri (Enkyklikon) tới các Giám mục kêu gọi họ công nhận sự hợp lệ chỉ gồm ba thượng hội đồng đại kết đầu tiên và bác bỏ Công đồng Chalcedon.[19] Tất cả các Giám mục đều mau chóng ký vào sắc lệnh. Trong khi hầu hết các Giám mục phía Đông chấp nhận thông tri thì viên Thượng phụ thành Constantinopolis lại từ chối nhờ sự ủng hộ của nhân dân thành phố vốn theo phái Chalcedonia, đám dân chúng cuồng tín bắt đầu tỏ thái độ khinh thị của mình đối với Basiliscus bằng cách phủ màn che màu đen lên các tượng thánh trong nhà thờ Hagia Sophia.[22]

Zeno khởi binh phục vị

Tremissis được ban hành bởi Zeno. Zeno vốn tên thật là Tarasicodissa, người gốc Isauria do vậy mà bị coi là một kẻ "mọi rợ" và không được dân chúng Constantinopolis hoan nghênh. Basiliscus đã thành công khi nhắm vào điểm yếu này của đối phương để đoạt lấy ngôi vị cho riêng mình, tuy nhiên ít lâu sau thì số phận của ông cũng tương tự chủ yếu là vì vấn đề tranh cãi thần học.

Sau khi đoạt được ngôi vị, Basiliscus lập tức hạ lệnh phái hai anh em tướng Illus và Trocundus mau chóng điều động binh mã truy đuổi Zeno, lúc này đang tạm lánh tại một pháo đài ở quê hương mình, đồng thời vẫn đóng vai trò là thủ lĩnh người Isauria. Tuy nhiên, Basiliscus đã vấp phải sai lầm nghiêm trọng khi không đáp ứng được những lời hứa hẹn đề bạt cho hai viên tướng này; thay vào đó lại chỉ ưu ái cho họ hàng thân thích khiến họ rất bất bình. Cũng vì vậy mà cả hai tướng đều bị dao động khi nhận được thư của một số đại thần trong triều cố thuyết phục họ ủng hộ việc khôi phục lại ngai vàng cho Zeno. Giờ đây, dân chúng Constantinopolis lại thích một vị Hoàng đế gốc Isauria được phục vị còn hơn là một vị Hoàng đế theo phái Miaphysite đang lún sâu vào tình trạng tham nhũng ngày càng tăng cao, khiến giới chức sắc tôn giáo và các tầng lớp nhân dân vô cùng bất mãn.[12]

Trong suốt chiến dịch ở Isauria, Illus đã bắt em trai Zeno là Longinus làm con tin và giam giữ ông trong một pháo đài của người Isauria. Bởi vì Illus nghĩ rằng mình sẽ có ảnh hưởng lớn hơn một khi Zeno phục hồi ngôi vị, cộng thêm lời hứa hẹn sẽ trao quyền cao chức trọng từ Zeno đã khiến Illus quyết định theo về phía Zeno rồi cùng nhau dẫn quân tiến về công hãm Constantinopolis vào mùa hè năm 476. Khi Basiliscus nhận được tin cấp báo, ông đã vội vã thu hồi sắc lệnh Giáo hội của mình và tiến hành hoà giải với các vị Thượng phụ và nhân dân kinh thành nhưng đã quá muộn.[12]

Trong khi người cháu Armatus lúc đó đang giữ chức Đại tướng quân (magister militum) nhận lệnh Basiliscus điều động tất cả binh mã trú đóng ở Tiểu Á tiến về ngăn chặn quân đội của người Isauria đang uy hiếp kinh đô, thế nhưng Zeno đã bí mật gửi một bức mật thư cho Armatus hứa sẽ ban chức tước Đại tướng quân (magister militum) suốt đời và trao danh hiệu Caesar cho con trai của ông, điều đã ít nhiều tác động đến Armatus và cuối cùng ông quyết định trở giáo quy hàng Zeno.[23] Thay vì phụng mệnh bảo vệ kinh đô thì Armatus lại ra làm lơ để mặc cho quân của Zeno tự do tiến vào Constantinopolis, sẵn có ý định quy phục Zeno nên Theodoric Strabo và quân của ông đã quyết định án binh bất động, không còn trở ngại nào cản bước đường phục vị của mình, Zeno cùng các tướng Isauria nhanh chóng dàn quân tiến hành vây hãm Constantinopolis. Tới đây thì số phận của Basiliscus đã được định đoạt.[12]

Đại bại quy hàng và cái chết

Tháng 8 năm 476, Zeno bắt đầu vây hãm Constantinopolis.[24] Viện Nguyên lão liền cử người lén mở cổng thành cho quân Isauria xông vào, điều đó đã giúp vị Hoàng đế bị phế truất tiếp tục lên ngôi báu. Trong khi đó nhận được tin xấu trước tình thế hết sức hỗn loạn, Basiliscus đã dẫn vợ con cùng thân thích trốn vào nơi trú ẩn trong nhà thờ Hagia Sophia nhưng bị viên Thượng phụ Acacius phản bội kêu người bắt cả nhà ông ra đầu hàng với điều kiện là Zeno hứa sẽ tha chết cho họ. Tuy hứa không xử tử cả nhà Basiliscus ở Constantinopolis nhưng Zeno lại bí mật gửi họ đến một pháo đài tĩnh lặng ở Cappadocia,[25] nhốt trong một bể nước khô để rồi toàn bộ đều chết vì ngạt thở.[1][26] Đến đây là chấm dứt cuộc biến loạn.

Sau khi phục hồi ngôi vị, Zeno đã giữ đúng lời hứa của mình là cho phép Armatus giữ tước hiệu magister militum praesentalis (thậm chí còn thăng ông lên bậc patricius) và bổ nhiệm người con Basiliscus làm Caesar ở Nicaea.[27]

Tới năm 477, Zeno đột nhiên thay đổi ý định ban đầu, có lẽ là do sự xúi giục lâu ngày của Illus nhằm mưu đoạt quyền bính của Armatus, cũng từ lời khuyên của Illus mà hoàng đế đã ra lệnh xử tử Armatus vì tội mưu phản. Đồng thời tịch thu tất cả tài sản của Armatus, bãi miễn mọi chức vụ của Basiliscus và thụ phong linh mục cho ông rồi đày đi xa.[13][28][29]

Basiliscus trị vì được hơn hai mươi tháng thì mất ngôi. Ông được sử sách đánh giá là một vị tướng có chút tài năng cầm quân nhưng không có khả năng trị vì và kinh nghiệm quản lý kinh tế yếu kém khiến về sau đại bại mà chết thảm.[13]